VÀI SUY NGHĨ VỀ HỒN THƠ
VÀI SUY NGHĨ VỀ HỒN THƠ
Xem Bóng Đá Nghĩ Về Thơ
Tôi đã xem những trận bóng đá mà tài nghệ của
hai đội quá chênh lệch. Thật tẻ nhạt. Đội mạnh vờn đội yếu như mèo vờn chuột. Họ
ghi một vài bàn thắng rồi vờn bóng giữa sân để dưỡng sức cho những trận sau.
Những trận đá giao hữu cũng thế. Huấn Luyện Viên
đưa ra đội hình chỉ để thử nghiệm độ ăn ý, chỗ yếu, chỗ mạnh của đội mình. Thắng
cũng tốt mà thua cũng không sao. Xem những trận như vậy chỉ phí thời gian và
phí tiền mua vé.
Chỉ có những trận được ăn cả, ngã về không, thắng
đi tiếp, bại “go home” là hấp dẫn. Lúc ấy cả 2 đội sẽ dồn hết thể lực, kỹ thuật
và tinh thần vào trận đấu. Nếu đó lại là những trận bán kết, chung kết của những
giải lớn quốc tế, khán giả cổ vũ cuồng nhiệt thì mọi người sẽ được thưởng thức
một bữa “tiệc bóng đá” vô cùng ngoạn mục.
Vâng, đúng vậy! Khi các cầu thủ đồng loạt
bừng lên, quên mình, chơi xuất thần, hoàn toàn ngẫu hứng cái đẹp của túc cầu mới
được đưa lên hàng nghệ thuật. Cái “chất nghệ thuật” đó không phát xuất từ kỹ
thuật cá nhân, từ đấu pháp toàn đội mà từ cảm hứng trong tâm hồn của mỗi cầu thủ.
“Đội của bạn hôm nay đá hay quá” chỉ là một lời
khen bình thường; “Đội của bạn hôm nay đá xuất thần, có hồn quá” mới làm huấn
luyện viên, cầu thủ mát lòng, hả dạ.
Một Chút Ví Von
Cho Dễ Hiểu
Thể thơ:
Con mương (con kênh, dòng sông).
Ngôn ngữ thơ (chữ, câu) + kỹ thuật
thơ ca: Dòng nước chảy trong mương.
Tứ thơ:
Con thuyền được dòng nước đưa đi.
Hồn thơ:
Gió (xuôi), đẩy con thuyền tứ thơ đi nhanh hơn. Gió không được “sinh ra” từ
dòng nước mà đến từ bên trên, bên ngoài dòng nước. Gió càng mạnh thì hồn thơ càng
rõ nét, càng dễ “bắt”.
Bài Thơ Không Hồn Có Cảm Xúc Hay Không?
Dù không có gió con thuyền tứ thơ vẫn trôi, và
có thể cũng trôi tới bến. Nhưng người đọc sành điệu sẽ chê bài thơ không có hồn.
Xin quý vị đừng hiểu lầm bài thơ không hồn là không có cảm xúc. Dù không hồn
nhưng đã gọi là thơ thì ít nhiều cũng có cảm xúc. Gặp trường hợp này, nếu tác
giả yếu tay nghề, bài thơ sẽ khô khốc, đọc chán phèo.
Nhưng nếu thi sĩ khéo tay, nhuần nhuyễn kỹ thuật
thơ ca thì bài thơ cũng có chữ “đắt”, câu hay, hình ảnh đẹp và cũng có thể khơi
dậy một lượng cảm xúc đáng kể trong lòng người đọc. Tuy nhiên, đó chỉ là cảm
xúc từ ngôn ngữ thơ, từ kỹ thuật thơ mà tôi gọi là cảm xúc nội tại của bài thơ. Nó khác xa với thứ cảm xúc có được
từ hồn thơ. Hồn thơ tươi mát hơn, đằm thắm hơn, gây cảm giác sảng khoái hơn.
Gió không đến từ dòng nước chảy trong mương.
“Chất nghệ thuật” trong bóng đá không đến từ kỹ thuật cá nhân của cầu thủ hoặc
đấu pháp, chiến thuật toàn đội. Hồn thơ cũng không đến từ câu chữ và kỹ thuật
thơ ca trong bài thơ mà đến từ trạng thái rung động mãnh liệt của thi sĩ khiến
chàng như cuồng, như điên - cuồng điên vì quá vui, giận, yêu, ghét, đau thương,
sung sướng, sợ hãi - cuồng điên vì tham
ái trong lòng - tham đẹp, tham ngon, tham dâm … đã dâng cao đến đỉnh điểm.
Trong trạng thái phấn khích, cuồng nhiệt, hứng
khởi đó, tác giả đưa vào, thổi vào bài thơ một luồng hơi nóng bỏng, một luồng cảm
xúc đặc biệt, khác hẳn với thứ cảm xúc nội tại đến từ câu chữ và kỹ thuật thơ
ca. Vâng, luồng hơi nóng bỏng ấy chính là hồn thơ.
Người đọc không thể nắm bắt, nhận biết nó bằng lý trí mà chỉ có thể cảm nhận bằng tâm hồn.
Lý Trí: Kẻ Thù Số Một Của Thơ
Với tôi, lý trí là kẻ thù số một của thơ. Chả
thế mà những nhà thơ Siêu Thực đã sử dụng rất nhiều thủ pháp để đánh bật lý trí
ra khỏi tâm hồn thi sĩ trong lúc đang chế tạo thơ ca. (Nhưng khi những mảng tâm
tư, tình cảm từ trong vô thức được moi ra trải trên trang giấy, lý trí sẽ len lỏi
vào, nhúng tay vào công việc sắp xếp lại thứ tự những mảng tâm tư, tình cảm đó,
và sẽ “xúc phạm” đến cái Chân Thật làm nên hồn thơ).
Chỉ có cách, theo tôi, kiên nhẫn tích tụ kinh
nghiệm sống, miệt mài rèn luyện kỹ thuật thơ ca và chờ đến lúc cảm xúc trong
lòng sôi lên phủ mờ lý trí. Chính lúc đó, nếu phóng bút sẽ tạo được những câu
thơ có hồn.
Khoảnh khắc đó đến bất chợt và ra đi rất nhanh
không một lời từ giã.
Tìm hồn thơ là lắng nghe lòng mình (hoặc tìm
cách khuấy động lòng mình) để bắt gặp cái khoảnh khắc “lên cơn” đó. Và khi đã
“lên cơn” thì đừng chần chờ, phải hối hả viết ngay. Bởi khi đã bình tâm suy
nghĩ thì hào khí ngất trời cũng xẹp như bong bóng bị xì hơi để nghĩ đến miếng
cơm manh áo, vợ đẹp, con khôn.
Khi lý trí đã trụ được ở trong lòng thì đau
thương chất ngất cũng nguôi ngoai, hận thù đằng đằng cũng lắng xuống, tình yêu
cháy bỏng cũng nguội dần đi. Lúc ấy dù kinh nghiệm sống có phong phú đến đâu đi
nữa, kỹ thuật thơ ca có điêu luyện đến đâu đi nữa, cái mớ chữ nghĩa được viết
ra cũng không còn hơi sức để lay động lòng người.
Khả Năng Nhận Biết Hồn Thơ
Hiện đã có những bài thơ được sản xuất từ máy
tính (computer generated poems). Chúng cũng có ngôn ngữ thơ, hình tượng, tứ
thơ, cảm xúc … đủ cả. Nhưng dĩ nhiên, do từ máy tính, chúng không có hồn.
Khi đem những bài thơ này ra “trưng cầu dân ý”
thì có rất đông người lầm lẫn cho rằng chúng được sáng tác bởi thi sĩ người thật
chứ không phải bởi máy tính.
Cho nên khả năng cảm được cái hồn, cái chất thơ của bài thơ là rất quan trọng.
Có nó, bạn sẽ được đứng về phía những con người thật – nhận biết được
tiếng Người, tiếng nói phát xuất từ trái tim của đồng loại.
Còn phía bên kia, cũng là con người nhưng tim
đã khô cứng bởi những quy luật, cung cách ứng xử của xã hội văn minh; họ rất
hòa nhã, lễ phép, lịch sự nhưng rất “lạnh”, đang dần dà biến thành những người
máy vô cảm.
Riêng Thi Sĩ, nếu may mắn sáng tác được một
bài thơ Có Hồn có nghĩa là Ngài đã ban cho nhân loại một ân huệ lớn, tặng họ một
công cụ để học nói thứ tiếng Chân Thật (viết hoa) của con người.
Tin Vui Cho Người Yêu Thơ
Tôi có tin vui thông báo đến những người yêu
thơ. Hãy cứ tiếp tục làm thơ, đọc thơ, bình thơ, đem thơ vào những cuộc tán gẫu.
Làm thế là các bạn đang bảo dưỡng cái tính người
của mình, và qua đó, góp sức lôi kéo phần rất lớn kia của nhân loại trở về để
cùng sống và xây dựng một thế giới nhân bản.
Phạm Đức Nhì
Comments
Post a Comment